Η περίπλοκη σχέση ψυχανάλυσης και πολιτισμού απεικονίζεται συνοπτικά στο ό,τι εμφανίστηκε στην Βιέννη στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν σ’ αυτές τις δεκαετίες οι διανοούμενοι της εποχής διερευνούσαν τον «εσωτερικό» και τον «εξωτερικό» κόσμο και προέβαιναν σε πολλές καινοτομίας. Η ψυχανάλυση μοιράσθηκε πολιτιστικά προϊόντα της εποχής, τα σχόλια των Γερμανών μεταφραστών της αρχαιοελληνικής γραμματείας και ό,τι καλύτερο είχε να επιδείξει η Ευρωπαϊκή και ιδιαίτερα η Γερμανική κουλτούρα. Από την άλλη μεριά, οι ψυχαναλυτικές έννοιες μεταδόθηκαν σε ευρεία στρώματα των λόγιων της εποχής, ώστε μετά τον S. Freud (1856-1939) να σκεπτόμαστε διαφορετικά. Ακολουθούν πίνακες ζωγραφικής υπερρεαλιστών ζωγράφων της εποχής που δείχνουν πόσο αυτοί επηρεάστηκαν από τις ιδέες του Freud για το ασυνείδητο. Το πιο αποφασιστικό όμως στοιχείο, όσον αφορά στην ψυχανάλυση, βρίσκεται στη μοναδικότητα του Freud και στις πολλές επιρροές που δέχθηκε από τη δική του προσωπική και πνευματική ανάπτυξη. Βάσισε δε την ψυχανάλυση στους δύο αρχαιοελληνικούς μύθους του Οιδίποδα και του Νάρκισσου. Η κλασική φροϋδική ψυχανάλυση θεωρεί ότι το βασικό στοιχείο της οργάνωσης του ψυχισμού του ανθρώπου είναι το σεξουαλικό ένστικτο με τις μετουσιώσεις του (ό,τι έχει σχέση με τη δημιουργικότητα του ανθρώπου - η σεξουαλική πράξη κατέχει ένα μικρό μέρος του σεξουαλικού ενστίκτου). Φυσικά, υπάρχει και η επιθετικότητα προς τους άλλους, η οποία μπορεί να στραφεί και προς τον εαυτό ως αυτό-καταστροφικότητα. Ο Freud ανησυχούσε όχι για την όποια κριτική, έστω και πολύ αυστηρή, της θεωρίας του, αλλά για το φόβο ότι αυτή μπορούσε να «απωθηθεί» διότι οι άνθρωποι φοβούνται τη σεξουαλικότητά τους. Και πράγματι, οι μετά το θάνατό του ψυχαναλυτικές θεωρίες δεν θεωρούν ότι το σεξουαλικό ένστικτο αποτελεί τη βάση της δημιουργίας του ανθρώπινου ψυχισμού, αλλά ότι βασίζεται σε άλλες αρχές όπως η «αγάπη», η «εναρμόνιση» κ.α. Επίσης, ο Freud με τη θεωρία του δημιούργησε ένα ναρκισσιστικό τραύμα στον άνθρωπο υποστηρίζοντας ότι αυτός δεν έχει ελεύθερη βούληση, αλλά ότι οι πράξεις του καθορίζονται από σκοτεινές δυνάμεις που τις αγνοεί (δηλαδή από το ασυνείδητο). Σήμερα, μια εποχή διαφορετική από την εποχή του Freud, η ανθρωπιστική κουλτούρα αμφισβητείται από μια τάση για «άμεση προσαρμογή» και «κοινωνική αποδοτικότητα» και έχει οδηγήσει στη μείωση του ενδιαφέροντος για την ψυχανάλυση. Ο στοχασμός των διανοούμενων σήμερα αμφισβητείται από τη σωρεία των πληροφοριών και τη μαζική κουλτούρα που οδηγούν στη ρηχότητα και εμποδίζουν την ανεξάρτητη σκέψη. Υπάρχει δε κατακλυσμός από ερεθίσματα που διαταράσσουν την αίσθηση του «πνευματικού χώρου» που χρειάζεται το άτομο στη ζωή του. Επιπλέον, υπάρχει ο παραπλανητικός κυρίαρχος ρόλος της διαφήμισης που ενθαρρύνει την άμεση ικανοποίηση και δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι η ολοκληρωτική ικανοποίηση μπορεί να επιτευχθεί. Οι ψυχαναλυτές σήμερα ανησυχούν για την εξαφάνιση της «λέξης» και την αυξανόμενη παρουσία της εικόνας. Κατά τις απόψεις τους, η ολοένα αυξανόμενη παρουσία της εικόνας αντικαθιστά την πραγματική επαφή με τους άλλους, τον αναγκαίο διάλογο, την ανταλλαγή συναισθημάτων και το διάβασμα της λογοτεχνίας που ανοίγει το συναισθηματικό και νοητικό ορίζοντα, όπου εκεί μέσα βρίσκει κανείς πλευρές του εαυτού του. Από την άλλη πλευρά, φυσικά, οι νέες τεχνολογίες οδήγησαν στον εκδημοκρατισμό της πληροφορίας και την ανταλλαγή γνώσης. Ο S. Freud μας άφησε μια κληρονομιά με τεράστιες δυνατότητες εξέλιξης και μια ζωντανή επιστήμη, απόλυτα αφοσιωμένη στο στοχασμό της δικής της φύσης και δομής. Η ψυχανάλυση, ως θεωρία και πρακτική, έχει σκοπό να διαφυλάξει κάθε τι που συμβάλλει στην ψυχική επιβίωση του ανθρώπου. Ο αναλυόμενος θέλει να απαλλαγεί από τα συμπτώματά του, αγνοεί όμως την ασυνείδητη αιτία αυτών. Αυτή η ανακάλυψη είναι ένας από τους σκοπούς της θεραπείας με την ελπίδα ότι μια ψυχική αλλαγή θα τον ανακουφίσει από τον ψυχικό πόνο. Τα συμπτώματα, οι αναστολές και οι σεξουαλικές αποκλίσεις είναι απόπειρες αυτοΐασης έναντι των εσωτερικών και εξωτερικών δυσκολιών της ζωής. Το ίδιο ισχύει και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Σημαντικό είναι επίσης, ότι ο άνθρωπος είναι εκτεθειμένος σε δύσκολες πραγματικότητες, την ετερότητα, τη διαφορά των φύλων και των γενεών, τη γήρανση και το θάνατο. Επίσης, ο αναλυόμενος φέρει μαζί του τη συνειδητή και ασυνείδητη επιρροή των γονιών του σ’ αυτόν. Σημαντικός είναι και ο λόγος των διαστροφών των κοινωνιών με τις συγκρούσεις, διώξεις, πολέμους και γενοκτονίες και με τα ψυχικά τραύματα που αυτές προκαλούν στα παιδιά. Παρά την αλλαγή της κουλτούρας και παρά τη έκταση της αποδοχής ή όχι της ψυχανάλυσης, αυτή μπορεί να βοηθήσει τον αναλυόμενο να αναπτύξει την βαθύτερη ψυχική του λειτουργία και να διατηρεί τα όποια συναισθήματά του στην πλευρά της «ζωής». Συγγραφέας: Κωνσταντίνος Τσώλης |
ΣυγγραφέαςΤσώλης Κωνσταντίνος <
Αρχείο
January 2018
|